– miejsce unikatowe na skalę światową

Archiwum Muzeum Polskiego w Ameryce jest centrum gromadzenia i przechowywania dokumentów, w celu zachownia przeszłości polskiej w Ameryce dla następnych pokoleń.  Od lat trwa proces intensywnego katalogowania akt zgromadzonych w archiwum; prace te nabiorą tempa w końcu lata, kiedy finalizować będziemy opracowanie zasobu. W przyszłym roku, przy współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, planowane jest wydanie  pierwszego w historii przewodnika po Archiwum MPA. 

Pierwsze materiały, jako wynik apeli kustosza z prośbą o nadsyłanie darów, zaczęły napływać do archiwum MPA już w 1935 roku.  Były to na ogół darowizny od osób prywatnych i organizacji, dla których pamięć o przeszłości i teraźniejszości Polonii amerykańskiej miała ogromne znaczenie.  Wybuch drugiej wojny światowej spowodował dalszy znaczny napływ darów i zwiazaną z tym przebudowę i rozszerzenie muzeum i archiwum.

Do najcenniejszych dokumentów należą do dziś:

• Obfite i wartościowe zbiory dokumentów, pozostałe po Wydziale Narodowym Polskim (WNP), który w 1918 roku stanął na czele ruchu narodowego, niosąc pomoc ratunkową oraz wspomagając działania werbunkowe Armii Polskiej

• Listy, w tym kilkanaście napisanych przez polskich królów; listy pisane przez wybitne postaci polskiego i amerykańskiego życia publicznego, wśród nich  nieoceniona kolekcja listów Tadeusza Kościuszki

• Największy i kompletny zespół stanowi pochodzące z lat 1938–1970 archiwum Rady Polonii Amerykańskiej (American Relief for Poland), organizacji charytatywnej utworzonej w 1938 roku w Chicago i niosącej pomoc Polsce aż do 1973 roku

• Swoje akta w Archiwum ma ponad sto organizacji polonijnych, w tym dwie największe – formalny założyciel Muzeum, Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie w Ameryce (Polish Roman Catholic Union of America) oraz Związek Narodowy Polski (Polish National Alliance)

• Do niezwykle wartościowych akt należą spuścizny po znanych postaciach z historii Polski i Polonii amerykańskiej

• Szczególne miejsce w omawianym zbiorze zajmuje tzw. archiwum biograficzne, zawierajace informacje o kilku tysiącach osób, czołowych postaci na emigracji: działaczy polonijnych, naukowców, prawników, lekarzy, artystów, czy sportowców

• Odrębną grupę stanowi dokumentacja polskich parafii rzymskokatolickich w Stanach Zjednoczonych i zgromadzeń zakonnych, których działalność  udokumentowana jest w postaci druków jubileuszowych i ulotnych od 1867 roku

• Archiwum zgromadziło cenną kolekcję 265 map oraz 12 atlasów, tysiące fotografii, pocztówek i wiele innych

Choć archiwum boryka się z problemami lokalowymi (rozmiar kolekcji przewyższa powierzchnie magazynowe) oraz brakiem środków na realizację zamierzonych projektów, podstawowa jego misja jest niezmienna. Oprócz opracowywania i katalogowania, archiwum gromadzi dokumentację i czeka na interesujące dary, które wzbogacą jego zasób i wniosą nową wiedzę o życiu Polonii w Ameryce.

Do takich niespodziewanych i niezwykle cennych darów należy zaliczyć dar Joanny Siemieniuk z dnia 29 kwietnia 2013 roku – dokumenty śp. Krystyny Zakrzewskiej Obuchowicz. Już przy wstępnym rozeznaniu, można było dostrzec, że uratowane dokumenty, zebrane w pośpiechu, układają się w niezwykle spójną całość, opowiadając historię życia i losów jednej z dziewcząt, która po Powstaniu Warszawskim znalazła się wśród ponad tysiąca innych kobiet, więzionych w obozie w Niemczech, a po jego wyzwoleniu, podzieliła losy typowe dla wielu młodych ludzi po zakończeniu II wojny światowej.  Losy emigrantów.

Krystyna Zakrzewska urodziła się 6 sierpnia 1924 roku w Toruniu. Szczęśliwe dzieciństwo przerwała jej wojna.  W latach okupacji ukończyła tajne gimnazjum i liceum, zdając maturę w czerwcu 1944 roku. Była żołnierzem AK, pod pseudonimem „Wanda”, wraz z ojcem inżynierem rolnictwa i magistrem prawa i nauk politycznych Jerzym Zakrzewskim, pseudonim „Boleszczyc”, brała udział w Powstaniu Warszawskim. Upadek powstania rozdzielił tych dwoje na długie miesiące.  Od 5 października 1944 Krystyna przebywała w obozach jenieckich w Niemczech: Sandbostel i Oberlangen, który został odbity 12 kwietnia 1945 roku przez Dywizję Pancerną gen. Maczka.  W tym czasie jej ojciec Jerzy więziony był w obozach oficerskich w Sandbostel koło Bremy i w Lubece.  Losy tych dwojga oraz troski dnia codziennego w obozach można śledzić na postrzępionych i pożółkłych skrawkach listów (często pisanych na fragmentach opakowań czy etykiet z konserw), ale zawsze pieczołowicie opatrzonych datą i miejscem. Dzięki skrupulatności autorów (godnych miana archiwistów), dokumenty „piszą scenariusz”, jakich zapewne wiele toczyło się w czasie wojny i po jej zakończeniu, ale większość nie dotrwała do naszych czasów.

Z dokumentów i zdjęć, dowiadujemy się, że Krystyna Zakrzewska po ukończonym kursie Żandarmerii i Dywizji Pancernej przydzielona została do Męskiego Plutonu Żandarmerii przy 3 Brygadzie Strzelców i Dywizji Pancernej.  W styczniu 1948 będąc komendantką Samodzielnego Posterunku Żandarmerii PWSK w obozie Foxley (Walia), zawarła związek małżeński z porucznikem Żandarmerii Witoldem Obuchowiczem.  Po zakończeniu służby wojskowej w 1949 roku i ukończeniu szkoły w Anglii, 30 grudnia 1951 roku na statku Queen Mary wraz z mężem i ojcem wyjechała do USA i zamieszkała w Chicago.  Tu  po kilku latach urodziła córkę Marię.

Krystyna Zakrzewska Obuchowicz przez 26 lat, do 1990 roku, pracowała na stanowisku Faculty Secretary na Northwestern University School of Law w Chicago.

Była długoletnią członkinią Koła AK Oddziału w Chicago.  Przez 60 lat była członkinią Chóru Filareci Dudziarz oraz honorową członkinią Związku Śpiewaków Polskich.

Została odznaczona: Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem I Dywizji Pancernej, Medalem Wojska Polskiego, British War Medal 1939-1945.

Zmarła w Chicago 30 stycznia 2013 roku. Pogrzeb, ktorego organizatorami byli przyjaciele zmarłej, odbył się 16 marca 2013 roku.

Gdyby nie dobra wola przyjaciół śp. Krystyny Zakrzewskiej, dokumenty tak pieczołowicie przechowywane przez tyle lat, podróżujące w doli i niedoli ich właścicieli z Polski, poprzez Niemcy i Anglię do USA, nieuchronnie znalazłyby się na śmietniku.

Nie wszystkie dokumenty wojenne, jak te opisane wyżej, znajdują bezpieczne schronienie w archiwum.  Świadkowie tego okresu odchodzą, pozostawiając wiele cennych pamiątek w piwnicach i zapomnianych schowkach, które wciąż oczekują na odkrycie.  Odpowiednio opracowane i zabezpieczone, będą opowiadać historię żywą, opartą na dokumentach i fotografiach.  Zadbajmy o należytą opiekę nad nimi, mając jednak na uwadze, że nie wszystko gromadzone przez określoną osobę jest przedmiotem archiwizacji.  W przypadku planowania złożenia daru, należy skontaktować się z archiwum, w celu konsultacji i ustalenia warunków przekaznaia daru.

Archiwum  MPA czeka.

Archiwum na co dzień zamknięte jest dla odwiedzających.  Dokumenty i materiały archiwalne udostępniane są dla zainteresowanych po wcześniejszym ich zamówieniu (z dwudniowym wyprzedzeniem) – telefonicznym, listownym lub poprzez pocztę elektroniczną. Zamówione dokumenty dostarczone zostaną do Biblioteki Muzeum Polskiego w Ameryce w godzinach otwarcia.  Więcej informacji na stronie: www.polishmuseumofamerica.org

Adres do korespondencji:

The Polish Museum 

of America

Attn: Archives

984 N. Milwaukee Avenue

Chicago, IL 6062204101

(773) 384-3352

przyg. Halina Misterka, archiwista