9 września 1973 r. gubernator Daniel Walker podpisał w Muzeum Polskim w Ameryce dekret wyznaczający pierwszy poniedziałek marca Dniem Kazimierza Pułaskiego w stanie Illinois. Obchody, do którego tłem jest wielkich rozmiarów obraz pędzla Stanisława Batowskiego „Pułaski pod Savannah”, od wielu lat gromadzą w progach MPA urzędników stanu Illinois i miasta Chicago oraz przedstawicieli organizacji polonijnych i wielu naszych rodaków. Z okazji 270. rocznicy urodzin Kazimierza Pułaskiego, przypadającej 6 marca 2015 r., chcielibyśmy zwrócić uwagę na dokumenty dotyczące generała Pułaskiego w kolekcji archiwum MPA.

Już w 1947 r. muzeum szczyciło się posiadaniem kilku dokumentów dotyczących generała Pułaskiego. Ich spis załączono w 11 wydaniu „Annals of the Polish R.C. Union Archive and Museum, Casimir Pulaski” autorstwa Władysława Konopczyńskiego, a przetłumaczonego na język angielski przez Irenę Makarewicz. Na uwagę zasługują dwa odręczne listy gen. Pułaskiego.

Pierwszy to list w języku polskim z dnia 22 sierpnia 1772 r., dar Franciszka Pułaskiego, dyrektora Biblioteki Polskiej w Paryżu, z 1947 roku. To jeden z wielu listów napisanych przez Kazimierza Pułaskiego w okresie od zamachu na króla Stanisława Augusta dnia 3 listopada 1771 roku do wydania werdyktu oskarżającego go o królobójstwo. Pułaski wyjaśnia swój udział w konfederacji barskiej (ostatniej akcji szlachty w obronie swych przywilejów, której celem było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję), podkreśla swoje oddanie ojczyźnie i niewinność wobec zarzucanych mu czynów. (Proces przeciwko Pułaskiemu rozpoczął się 7 czerwca 1773 roku. Kasacja wyroku skazującego Pułaskiego przeprowadzona została 19 lat później, w roku 1792, gdy ambasada rosyjska straciła na krótko swoją władzę w Polsce).

Dokument drugi to list z 14 września 1779 r. – pisany na miesiąc przed śmiercią – skierowany do gen. Lincolna, w którym Pułaski informuje o pozycji wroga, oddalonego o 7 mil od Savannah, prosząc o posiłki w postaci kawalerii i piechoty.

Ciekawostkę stanowią dwa odręcznie naszkicowane wykazy dotyczące Legionu Pułaskiego: (dokument 3) „Zwrot mundurów potrzebnych dla kawalerii gen. Pułaskiego” datowany 29 listopada 1779 r. i podpisany przez gen. Benjamina Lincolna oraz „(…) powrót kawalerii gen. Pułaskiego” datowany 6 października 1779 r. i podpisany przez majora brygady Andrew Nixona.

Listę ważniejszych dokumentów zamyka odręczny list majora Petera Verniera (dokument 4) skierowany do gen. Benjamina Lincolna w Charleston z 30 listopada 1779 roku. Mieczysław Haiman komentuje zdarzenia i zamieszcza tłumaczenie tegoż listu w publikacji „Polacy w walce o niepodległość Ameryki” z 1931 r.:
„Po śmierci Pułaskiego służba w legjonie straciła urok dla cudzoziemskich oficerów. Opromieniała ją dotychczas sława dowódcy – gdy jego brakło, i zaszczyt służby zbladł. Nie było zresztą już i komu przewodzić, gdyż ze śmiercią Pułaskiego rozprzęgła się dyscyplina i wzmogły dezercje w szeregach (…) w listopadzie dowództwo nad legjonem objął major Vernier”.

Major Vernier pisząc z obozu pod Shelden, zawiadamia Lincolna: „Drogi Generale, jest moim obowiązkiem zawiadomić go o nędznym stanie dragonów biednego generała Pułaskiego; nigdy w taki sposób nie traktowano żadnego wojska; są prawie nadzy; służą w zimnych okolicach i są ciągle narażeni na złe skutki i niestałości powietrza; nigdy nie dostali żadnych koców, nie mają ani ubrania, ani koszul (…). Niektórzy moi ludzie nie otrzymali płacy od dziesięciu miesięcy, a wszyscy od czterech, nasi zaś woźnice mają dostać za osiem. Skarżę się też i na to, co uważam za pokrzywdzenie, że ludzie w tym obozie nie dostają rumu, a wiedzą, że żołnierze leżący w dobrych i ciepłych koszarach w mieście dostają codziennie. Nie wiem, czy te wszystkie krzywdy są zgodne z przepisami wydanymi przez wysoki kongres kontynentalny, ale jedną rzecz wiem całkiem pewnie, że jeśli ludzie pod moją komendą nie dostaną do czternastu dni ubrania, pieniędzy i wszelkich potrzebnych zapasów, jakie im się należą, niechaj nikt się nie dziwi, że pozwolę im rozejść się dokąd zechcą i robić co chcą, gdyż już jestem ostatecznie zgnębiony patrzeniem na taką nędzę…”.

Kopie wybranych dokumentów znajdują się na miniwystawie w Sali Głównej MPA, przygotowanej przez archiwistów z okazji obchodów Dnia Pułaskiego.

Obraz „Pułaski pod Savannah” – kilka faktów:

• Wystawiony na wystawie Century of Progress w Chicago w 1933 r.
• Wystawiony w Art Institute of Chicago i uroczyście odsłonięty przez żonę prezydenta Roosevelta dnia 10 lipca 1934 r.
• Zdobył drugą nagrodę w konkursie „Chicago Daily News” dla najbardziej popularnego obrazu w Ameryce
• Jest darem 18. Zjazdu Związku Polek w Ameryce i od 1940 roku prezentowany jest w MPA
• W 1976 roku odrestaurowany przez Józefa Sulmę, konserwatora z Krakowa, zdobywcę złotego medalu za odrestaurowanie Małego Rynku w Krakowie
• Na jego tle fotografowali się m.in.: kardynał Karol Wojtyła (1976), obecny prezydent USA Barack Obama (2006) oraz dostojnicy i goście Dnia Pułaskiego na przestrzeni lat (w tym obecny burmistrz miasta Rahm Emanuel).

Kazimierz Michał Władysław Wiktor Pułaski herbu Ślepowron, ur. 6 marca 1745 w Warszawie, zmarł w wyniku ran odniesionych w bitwie pod Savannah – 11 października 1779 roku. Bohater walk o wolność dwóch narodów, polskiego i amerykańskiego, jeden z dowódców i marszałek konfederacji barskiej, generał i bohater wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Nazywany „ojcem amerykańskiej kawalerii”. W 2009 roku amerykański Kongres przyznał mu honorowe obywatelstwo USA.

Halina Misterka

Muzeum Polskie w Ameryce