W dniu 12 lutego bieżącego roku Muzeum Polskie w Chicago zorganizowało bardzo interesujące spotkanie z pięciorgiem pisarzy pochodzenia polskiego, piszącymi po angielsku. Przybyli oni do Chicago, by wziąć udział w odbywającej się corocznie Konferencji Związku Pisarzy. Wszyscy mają duży i wartościowy dorobek. Ich nazwiska odnotowywane są w Contemporary Authors, publikacji znajdującej się we wszystkich znaczących bibliotekach amerykańskich, a także w innych źródłach wiedzy o literaturze amerykańskiej. Ich kolejne książki są komentowane w profesjonalnych czasopismach dla znawców literatury i dla bibliotekarzy.
Nie tylko piszą, część z nich wykłada na uniwersytetach. Wypada, byśmy znali ich nazwiska i twórczość. Stanowią bowiem część nas, część Polonii, i to Polonii stanowiącej elitę tego kraju. Wywierają wpływ na wychowanie i kształtowanie charakterów oraz wrażliwości i umiejętności pisarskich młodego pokolenia Amerykanów. Sami są Amerykanami, ale nie zapomnieli o swych korzeniach, o tym, skąd się wywodzą. W ich twórczości wyraźne są polskie wątki.
Zgromadzeni w Muzeum Polskim mieli okazję spotkać trzech poetów: Johna Guzlowskiego, Lindę Nemec Foster i Johna Minczeskiego oraz dwóch prozaików: Anthony’ego Bukowskiego i Leslie Pietrzyk.
John Guzlowski urodził się w 1948 r. w Vienenburg w Niemczech, w obozie dla uchodźców. Jego rodzice, Jan i Tekla, byli w czasie II wojny przymusowymi robotnikami w jednym z niemieckich obozów pracy. W 1951 r. przyjechali wraz z nim i jego siostrą do USA jako displaced persons i zamieszkali w Chicago. Jan ukończył studia magisterskie i uzyskał doktorat z angielskiego na Purdue University.
Pracował przez 25 lat, do 2005 roku, jako wykładowca literatury amerykańskiej na Eastern Illinois University. Uważany był za doskonałego wykładowcę. Często go nagradzano. Obecnie jest na emeryturze, mieszka w stanie Georgia, ale nadal jest bardzo aktywny i twórczy. Oprócz własnej poezji uprawia eseistykę i promuje innych poetów polskiego pochodzenia.
Wydał kilka tomików poetyckich: The Language of Mules (przetłumaczony w 2002 roku na jęz. polski), Lighting and Ahes oraz Third Winter of War: Buchenwald (2007). Pisze najczęściej o przeżyciach wojennych swych rodziców oraz o trudnej aklimatyzacji dipisów. Jego rodzice byli prostymi ludźmi, surowymi ale mieli zdrowe zasady moralne, co wzbudzało w Janie i jego siostrze Danusi ogromny szacunek. Jego twórczość jest naprawdę niezwykła. Chyba nie ma drugiego poety, który potrafiłby tak się zidentyfikować z rodzicami i dać świadectwo literackie ich przeżyć. W Ameryce więcej wie się o holocauście niż o przeżyciach wojennych Polaków.
Pragnieniem Guzlowskiego jest by Amerykanie dowiedzieli się więcej o wojennych losach Polaków. Jego wiersze są surowe, niedopowiedziane, tak jak surowe było życia Jana i Tekli, którzy wzbraniali się mówić o tym, co przecierpieli. Ich syn, poeta, rekonstruuje te przeżycia.
Linda Nemec Foster, urodzona w 1950 roku w Cleveland, Ohio, obecnie mieszka w Grand Rapids w Michigan. Należy do drugiego pokolenia Amerykanów. Pisze poezje od 1975 roku. Wydała dotychczas następujące tomiki: A History of the Body (1987), A Modern Fairy Tale: The Baba Yaga Poems (1992), Trying to Balance the Heart (1993), Living in the Fire Nest (1996), Contemplating the Heaven (2001), Amber Necklace from Gdańsk (2001) i Listen to the Landscape (2006). Poza pisaniem własnych wierszy, współpracuje z wieloma czasopismami literackimi, wykłada język angielski, uczy kreatywnego pisania. Otrzymała wiele nagród literackich.
Specjalne miejsce w tej twórczości zajmuje tomik Amber Necklace… powstał pod wpływem jej pierwszej wizyty do Polski w 1996 roku, prawie sto lat po tym, jak jej dziadkowie opuścili “stary kraj”. W wierszach z tomiku, który wkrótce ukaże się w polskim tłumaczeniu, wyraźnie odbijają się doświadczeniem emigrantów: utrata poczucia bezpieczeństwa, odkrywanie nowego świata, duma i niepewność. Wracają w jej wspomnieniach polskie słowa usłyszane w dzieciństwie od dziadków i rodziców.
W wierszu “The Old Neighborhood” czytamy o przywiązaniu do polonijnej dzielnicy w Cleveland, gdzie sąsiadami byli inni Polacy, Słowacy, Litwini i Węgrzy, a dom rodziców oddalony był od domu dziadków tylko o cztery numery. O języku polskim mówi, że jest to język, którego jej dziadkowie nigdy nie zapomnieli, a rodzice specjalnie starali się zapomnieć, by stać się w pełni Amerykanami.
W czasie swej podróży po Polsce, Linda odwiedziła wiele pięknych miast, które ją zachwycały: Kraków, Zakopane, Tarnów, Czermna, Warszawa, Gdańsk, Bielsko-Biała, Puszcza Białowieska, Mazury. Wiele w tych opisach podziwu i wiele refleksji. Co byłoby, gdyby jej rodzina nie wyemigrowała kiedyś z Polski, jak potoczyłyby się jej losy? Tęskni za dzieciństwem, za atmosferę polonijnych spotkań w rodzinnym Cleveland i żałuje, że jej syn nigdy nie będzie tańczył mazurka, poloneza czy oberka.
John Minczeski urodził się w 1947 roku w South Bend w stanie Indiana. On także należy do drugiego pokolenia emigrantów. Jego dziadek, Bronisław, przybył do USA z rosyjskim paszportem. Jego ojciec zdobył wyższe wykształcenie, był prawnikiem. John Minczeski wykłada na Unveristy of Minnesota. Uczy kreatywnego pisania i jest profesorem języka angielskiego.
Wydał kilka tomów poezji: The Reconstruction of Light (1981), Gravity (1991), Circle Routes (2001). Publikuje swe wiersze w wielu czasoposmach literackich, wydał też kilka antologii poetyckich, z których dla nas najważniejszy jest tom Concert at Chopin’s House (1987). W antologii tej znalazły się fragmenty prozy i wiersze wielu poetów polskiego pochodzenia, takich jak Amy Wasescha czy Linda Mizejewski. W Muzeum Polskim Jan Minczeski czytał wiersze z tomu November (2007).
Anthony Bukoski urodził się w 1945 roku w Superior, Wisconsin. Otrzymał magisterium z Brown Univeristy w Providence, Rhode Island oraz doktorat z literatury amerykańskiej w Unviersity of Iowa. Jako młody człowiek służył w armii, był w Wietnamie, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości. Jest profesorem na University of Wisconsin w Superior.
Wydał kilka zbiorów opowiadań: Twelve Below Zero (1986), Children of Strangers (1993), Polonaise (1999), Time Between Trains (2003) oraz North of the Port (2008). W 2008 książka Twelve Below Zero doczekała się drugiego wydania. Wielokrotnie nagradzane opowiadania Bukoskiego są czasami porównywane do utworów takich pisarzy jak Flannery O’Connor czy Sherwood Anderson. Jego eseje publikowane były w wielu antologiach i znaczących publikacjach uniwestyteckich.
Akcja opowiadań toczy się zazwyczaj w północnozachodnim Wisconsin, gdzie autor się urodził, wychował i mieszka. Pisze o polsko-amerykańskim środowisku, problemach adaptacji, konflikcie pokoleń, stosunku do tradycji, relacjach polsko-żydowskich, o polskim feminiźmie.
Najmłodszą uczestniczką spotkania była Leslie Pietrzyk, urodzona w 1961 roku w Bostonie, a mieszkająca w stanie Iowa. Opublikowała dziesiątki opowiadań. Otrzymała wiele nagród. Największy jak dotąd sukces przyniosła jej powieść Pears on a Willow Tree (1998). Ukazała w niej kobiety z czterech pokoleń rodziny Marchewka.
Lutowe spotkanie w Muzeum Polskim było dużym wydarzeniem kulturalnym. Zaproszenie pięciu pisarzy o zaczącym dorobku literackim pozwoliło zgromadzonym uzmysłowić sobie, że niewiele wiemy o tym nurcie literatury polskiej, tworzonym tuż obok nas, niemal w zasięgu ręki. Niestety – zabiegani, zapracowani, nie znający dobrze języka angielskiego – sięgamy najczęściej po książki autorów z Polski lub tłumaczone na język polski. Dobrze jeśli jest to literatura wartościowa, która skłania do przemyśleń, wzbogaca nas. Gorzej, gdy są to tylko romanse z seri
i harlequina, czy powieście Danielle Steel i nic pozatem.
Czas zapewnić autorom polskiego pochodzenia należne im miejsce w naszych sercach, w refleksjach, w domowych biblioteczkach. Oni nie zapomnieli o swym dziedzictwie kulturowym. Nie zapomnijmy i my o ich twórczości. To my jesteśmy adresatami, dla których piszą. Bo któż lepiej zrozumie ich nostalgię za opowieściami dziadków i rodziców, którzy jako emigranci przybyli ze “starego kraju”. Czy Meksykanie lub Koeańczycy? Oni mają własnych pisarzy, którzy przemawiają do nich i w ich imieniu.
Sięgnijmy po utwory autorów polskiego pochodzenia, nawet jeśli sprawia nam trochę problemów czytanie po angielsku. Może to być świetna okazja do doskonalenia naszej znajomości języka angielskiego. Może to nam to także dopomóc zrozumieć przeżycia naszych dzieci, które sciągnęliśmy do Ameryki i zmusiliśmy do adaptacji w nowym środowisku lub tych, które się już tu urodziły, a które nie bardzo rozumieją dlaczego mają chodzić nie tylko do amerykańskiej ale także do polonijnej szkoły sobotniej.
Poza swą warstwą znaczeniową są to utwory wzruszające, napisane językiem prawdziwie literackim, pięknie wydane. Pytajmy o nie swych bibliotekach – niech bibliotekarze wiedzą, że zależy nam na wzbogaceniu polskich kolekcji, zarówno języku polskim jak i w języku angielskim. Niech te książki nie stoją na półkach nieczytane. Klimat w bibliotekach amerykańskich sprzyja rozwojowi czytelnictwa związanego z etnicznością.
Kilka lat wcześniej, w 2004 roku, jako One Book One Chicago wybrano zbiór opowiadań The Coast of Chicago, Stuarda Dybka, autora polskiego pochodzenia, który opisywał dzieciństwo i młodość spędzone w Chicago.
Książka The Coast of Chicago był dodatkowo spopularyzowana przez Walkabout Theater, który wystawił adaptację tych opowiadań na scenie Lookinglass Theatre w 2006 roku, gdzie cieszyła się dużym powodzeniem.
Chciałbym także zaapelować do nauczycieli różnego rodzaju szkół na terenie metropolii chicagowskiej. Zachęcajcie Państwo młodzież do czytania utworów pisanych przez polskich Amerykanów, nie tylko autorów polskich mieszkających w Polsce. Świadomość tego, że możemy się poszczycić nie tylko wspaniałą literaturą powstającą w Polsce, że mamy noblistów w dziedzinie literatury a ponadto tu, w Ameryce tworzą bardzo dobrzy poeci, powieściopisarze i autorzy książek nie-beletrystycznych, pomożemłodym ludziom zaadaptować się dowarunków amerykańskich i napełni ich dumą z polskiego dziedzictwa kulturowego.
Więcej o twórcach polsko-amerykańskich można się dowiedzieć z książki Greenwood Encyclopedia of Multiethnic American Literature (2007), z czasopisma Polish American Studies (Autumn 2007) a także z książki Thomasa S. Gładsky’ego Princes, Peasants and Other Polish Selves: Ethnicity in American Literature (1992).
Maria Zakrzewska