28 lipca 2014 roku obchodziliśmy setną rocznicę wybuchu I wojny światowej, wydarzenia, które radykalnie zmieniło obraz zarówno fizycznej, jak i politycznej mapy Europy oraz świata. Polska nie była wyjątkiem. Dla Polaków, którzy cierpieli i ginęli za ojczyznę podczas tej wojny, 11 listopada 1918 roku był długo oczekiwanym dniem. Po 123 latach niewoli – wynikającej z trzech rozbiorów dokonanych przez Austro-Węgry, Prusy i Rosję oraz nieudanych powstaniach – Polacy nareszcie odzyskali niepodległość. Chociaż ten wyczyn osiągnięto dzięki szczęśliwemu dla nas splotowi okoliczności, wielu przypisuje zwycięstwo Józefowi Piłsudskiemu.

Józef Klemens Piłsudski urodził się w 1867 roku w zaborze rosyjskim, na terenie dzisiejszej Litwy. Jego rodzice wychowali go w tradycyjnym polskim domu, ucząc go miłości do Polski, z jej historią i tradycją oraz sprzeciwiania się zaborcom. Jako młody człowiek zaangażował się w działalność grup antyrosyjskich, przez co został aresztowany i skazany na wygnanie na Syberię, a tym samym podzielił los wielu Polaków, którzy walczyli przeciw rosyjskiemu zaborcy. Po uwolnieniu wrócił na ziemie polskie i wznowił działalność w organizacjach antyrosyjskich. Piłsudski już w tamtych latach przewidywał wielką wojnę europejską i wiedział, że odzyskanie niepodległości przez Polskę będzie kiedyś możliwe. Aby się na to przygotować, założył w Krakowie Związek Strzelecki, który potajemnie szkolił młodych Polaków do działań zbrojnych.

Przewidywania Piłsudskiego sprawdziły się i dlatego już na początku wojny jego kompania kadrowa była gotowa do walki. W dniu 6 sierpnia 1914 wyruszył na czele I Kompanii Kadrowej, zaatakował i przekroczył rosyjską granicę, a w dniu 12 sierpnia 1914 zdobył Kielce. Plan wywołania działań powstańczych jednak upadł na skutek bierności społeczeństwa Królestwa Polskiego, niechęci do akcji zbrojnej przeciwko Rosji. Wkrótce Piłsudski za austriackim przyzwoleniem założył Legiony Polskie. Gdy po pewnym czasie okazało się, że jako niezależna jednostka w armii austriackiej Legiony Polskie miały zostać przeniesione pod dowództwo niemieckie, a od legionistów wymagano złożenia przysięgi wierności cesarzowi, Piłsudski, odmawiając złożenia takiej przysięgi, został aresztowany, a jego legiony zostały zlikwidowane.

fot.Adam Aksnowicz

Piłsudski został uwolniony 8 sierpnia 1918 r., a więc zaledwie na kilka dni przed końcem wojny. Po przyjeździe do Warszawy znalazł miasto w całkowitej rozsypce. Niemieccy żołnierze wiedzieli, że już przegrali wojnę i powoli tracili kontrolę nad miastem. Ponieważ dokonania polityczne i wojskowe Piłsudskiego były postrzegane przez wielu Polaków jako naturalne poczynania wodza, 11 listopada 1918 roku został mianowany naczelnym wodzem wojsk polskich. Tego dnia ogłosił powstanie nowego niepodległego państwa polskiego i w ten sposób powstała II Rzeczpospolita. Kilka dni później po skutecznie prowadzonych negocjacjach Piłsudski podpisał umowę, na mocy której niemieccy żołnierze zostawili broń i opuścili Warszawę i tereny polskie.

Muzeum Polskie w Ameryce (MPA) posiada wiele pamiątek związanych z postacią Józefa Piłsudskiego, Legionów Polskich oraz udziału Polaków w I wojnie światowej. Wśród nich znajdują się rzeźby, grafiki, mundury, medale, a także przedmioty osobiste marszałka. Najnowszym uzupełnieniem kolekcji MPA jest popiersie Piłsudskiego, które zostało przekazane MPA przez Peggy Wysocki, ku czci jej rodziców – Feliksa i Virginii Wysockich. Oficjalne odsłonięcie popiersia odbędzie się w MPA podczas otwarcia wystawy upamiętniającej 70. rocznicę powstania warszawskiego, w niedzielę 17 sierpnia 2014 o godz. 15.00. Zapraszamy!

Adam Aksnowicz

 Muzeum Polskiego w Ameryce